KÖLN. Im Alter von 87 Jahren ist Johann Kranz in Köln gestorben. Er wird uns als ein Mensch in Erinnerung bleiben, der sich mit seinem Heimatort Wechold stets treu verbunden fühlte. Seine Kindheit dort hat ihn stark geprägt. Die elterliche Wohnung befand sich im Obergeschoss des Hinterhauses von Landwirt Dietrich Thalmann, Nr. 100 in Wechold. [...] Johann Kranz hat nach seiner Schulzeit zunächst als Schlachter und Maurer gearbeitet, bevor er zur Bundeswehr gegangen und berufsbedingt mit seiner Ehefrau Christa nach Köln gezogen ist. Ihm war es ein großes Anliegen, die Plattdeutsche Sprache zu erhalten , so hat er in Köln einen kleinen Verein mit Gleichgesinnten gegründet. Einmal im Monat trafen sie sich, um sich in Plattdeutsch zu unterhalten und sich auszutauschen ...
Mit dat Schöönste för Jan wöör, wenn he in’e Ferien na Opa Fritz up sien Buurhof könn.
Na’n Abendäten dröff he in Opa sien groden Ohrensessel sitten. Opa leeg up’n Sofa un vertellte Jan nu, wat dat mit de Vagels up sik harr.
Dat güng mit de Huuslüürgen (Spatzen) loos:
„De maakt so’n Gejiepe un riet in’t Strohdack Löcker för ehre Nester“, meen Opa.
Uk de Spregen (Stare) kömen nich goot weg, den se freten de riepen Kirschen.
„De Mehlswolken (Mehlschwalben) nest in’n Vörschuur, de Rookswolken baben an de Balkens up’e Däle“, sä Opa wieter.
„Wi gaht moorn achtern Huse, denn wies ik di de Blau- un Kohlmeisen, de sünd slau!“
Uk de schöne Buchfink un de Singdrossel kömen an’e Reeg.
„Weeßt wat Jan, moorn gaht wi in’n Sünner, denn höörst du den schöönsten ‚Sänger’, de Nachtigall!“
Annern Abend güng’t eerst üm haalf teihne in’t Holt. „Dat Wiefken sitt up’e Eier un brüüt. Dat Männchen singt de ganze Nacht un kickt na’n Brögam, wenn he von’e Bruut na Huus henslickt. Denn röpt he ganz langgetagen: ‚Szüh, szüh’, denn ganz kött: ‚Wat’e slickt, wat’e slickt!’ Bliev ganz still, denn höörste dat! De Minschen künnt sik an de Vagels ehr’t Singen en Biespell nähmen!“ meen Grootvadder.
„Opa, is dat denn bi de Keerls uk so, dat se so schöön fleitscht, wenn de Froonslüür wat utbrüüt?“ woll Jan weten.
„Kann woll wäsen,“ anter Opa mit’n Smuustern, „in de tokamen Ferien kummst du wedder, denn vertell ik di noch mehr!“
Bild: Kranz Huus af 1936 is de Halfmeierhoff in „Nordholz Nr. 32, Ortsteil Mahlenstorf.“ He höört vandage Elsbeth Ehlers, geb. Kranz, un Hermann Ehlers ut Brooksen. Hier hett Jan von Wecheln faken bi Opa Fritz siene Ferien verlääft.
Jedet Fröhjohr mössen de Immenkörbe ut Stroh bi Kocks Onkel Heini wedder trechtmaakt weern.
„Wull mi nich'n bäten helpen?“ fröög de Imker un Jan möök glieks mit.
Toeerst wöör Stroh to Hackels snäden. Jan dreihte mit’e Hand dat grode Swungrad mit de scharpen Messers von’n Strohsnieder.
In’n Goorn achtern Huse harr de Imker ut’n deep’t Lock al Lehm ruuthoolt, de in’e olen Balje kööm, wo de „Putz“ för’e Körbe in dörmengt weern schöll.
„So Jan, doormit dat ok so’n schönet Slackermaschü ward, bruuk ik noch frische Kohschieten; de muß du mi holen“, sä Onkel Heini. Jan sien Gesicht wöör jümmer länger.
„Du süst door in’n Appelhoff use Koh, de fökender achter sik wat fallen lett. Von düsse grönen Hopen bruuk ik aver bloos de Klumpen, de noch schöön week sünd. Den harden Kohmeß kann ik slecht verrieben.“
„Un womit schall’k dat in’n Ammer kriegen?“ fröög Jan. „Dat kannste woll mit diene Hänne maken. Wer wat Sööts well, mutt vörher sure Arbeit doon!“ meen Onkel Heini, de sik dat Grienen nich verkniepen könn, as Jan wägen de grönen „Tellerminen“ hoochbeent dör’t Gras staken dö un mit ganz schidderige Hänne wedderkööm.
Naamdag üm half dree woll Jan sik mit siene Frünne bi Harms vor’e Schüne dräpen un „Pott-is-weg“ spälen.
As he jüst von baben de Treppen hendaalpultern kööm, harr Brinkmanns Tante Anna em al upluurt. „Jan, du geihst noch maal flink na Bruns Bäcker un hoolst mi’n Stuten to’n Kaffee, de wöör vermorrn noch nich fertig“, sä se.
Dat wöör nu för Jan en Daalslag, wo he’t doch so hille na’n Spälen harr.
„Worüm kann Ilse door nich hen“, wöör he an jammern; aver denn nöhm he doch dat Geld un susde loos.
„Nich mööglich“, schimpte he ünnerwägens, as he bi’e Kerken vörbi kööm un de Turmuhr al half dree slöög.
„Jan, man nich so hastig. Hest bestimmt Döst. Kumm man mit in’e Köken, kriggst uk en Glas Saft“, meende Bruns Bäckers Mudder.
As Jan up’n Trüchweg in’e Backstuben vör’e Bodderkokenplaten stahn bleef, nöhm Bruns Mudder en grodet Messer un güng doormit ganz riev an’n Koken andaal.
„Hier, dat Stück is för di; vergitt den Stuten un dat Kleengeld nich“, sä de gode Bäckersfro.
Jan sien Weg mit’n Stuten ünnern Arm güng aver vandage achtern dör de Schüne bi’e Warksteer vörbi na Tante Anna hen.
„Minsch, büst al wedder door? Ik hebb di goornich dör de groden Dälendöör kamen sehn“, meen se ganz verdattert. -
Jan wöör bi’e Kaffeetiet von Tante Anna ropen; se schimpte düchtig mit em: „Du Flätangel, hest du düssen teihntölligen Nagel längst in mien Stuten stäken? Du büst doch bestimmt in’e Warksteer wäsen. Ik könn door mit’n Brootmesser keen Schieben von afkriegen!“
„Ik – ik - glööf, Bruns Bäcker nimmt af gistern’ne wissere Mählsorte för Stuten“, flunkerte Jan un af düsse Tiet möß bloos Ilse na’n Bäcker.
As Jan mit siene Frünne na’e Volksschole in Wecheln kööm, wöör dat toeerst nich eenfach mit’e hoochdüütschen Utsprake.
In düsse School, wo uk noch de annern Johrgänge in en groten Ruum seten, harr Schoolmesters Vadder mit’e Jüngsten de meiste Arbeit. Se harrn vörher noch keen Hoochdüütsch snackt; dat wöörn de reinen „Plattsnackers“.
Kinner, de al’n bäten länger in’e School güngen, smeten Platt- un Hoochdüütsch döreenanner. Düsse Snackree leeg mitten twüschen de beiden Spraken, un denn heetde dat: „De snackt Mitteldüütsch!“ Eerst de ölleren Johrgänge kregen dat hen, Hoochdüütsch ahne Platt von sik to gäben.
So geef dat fröher in Wecheln an düsse „Bildungsanstalt“ al dree Spraken: Platt-, Mittel- un Hoochdüütsch!
Friedrichs Vadder fröög maal den Johrgang von te „Mitteldüütschen“, wat se gistern up’n Weg na Huus bi’t swore Gewitter beläävt harrn.
Fidi melde sik: „Wir kämen bei Ehlers Wischen vorbei, da kamen die Keih angebirrst! Die hatten den Steert in die Höchte un snuuften durch die Nasenlöcker, dat ik böse Angst kreeg. Aber die wilden Beester konnten narms hin, achtern war der Weidetuun und vörne das Stackitt!“
In’e School vertellte Friedrichs Vadder wat von’e „Selbst- und Mitlaute“: „Die Selbstlaute sind durch ihren Klang deutlich hörbar; Ilse, sag mir mal ein Beispiel.“
Ilse harr aver mit ehre Nabersche Johanna snackt. „Oh, das -e, das -e weiß ich nicht“, anter se ganz upgeräägt.
Jan, de sik siene egen Gedanken maakt harr, güng door ahne Fingerupwiesen twüschen: „Wenn ik’ne Jachtreis krieg un blarr ganz luur ‚Au Au’, denn is dat’n ‚Selbstlaut’, ik segg dat jo sülms. Wenn Lutz un ik tohopen Släge kriegt un wi schreit beide ‚Au Au’, denn sünd dat ‚Mitlaute’!“
Schoolmesters Vadder kreeg’n roden Kopp. „Nachsitzen“ höörte Jan bloos noch. Ilse bruukte nich „brummen“, den se wöör jo’ne Deern, de man nich glieks so wisse an’t Fell woll.
Na’e School güng’t in de feine Stuben to’n Öben. Schoolmesters Mudder stünn mit’n natten Feudel vör’e Döör.
„Der ist zum Schuheabputzen“, meen se. Jan harr al dacht, he kreeg dat natte Ding üm de Ohren, den he harr bi de lesde „Sitzung“ mit siene smuddeligen Schoh den Teppich vullsmäärt.
Dat Slimmste wöör de Weg na Huus. Jan nöhm sien Tenöster an’n langen Arm, doormit de Lüür nich sehn schöllen, dat he nu eerst von’e School kööm.
Oma luurte mit’n Äten up. „Hest du al wedder nasitten mößt?“ fröög se. „Ja Oma“, meende Jan, „aver de Schollmester hett noch masse mit mi vör; doorüm mutt ik uk länger blieben as de annern!“
Schoolmesters Vadder harr aver Jan sien Verkloren to de „Mit- und Selbstlaute“ nich vergäten könnt.
In sien Tügnis stünn ünner Führung und Haltung: „Joh. Kr. führt sich sehr gut, ist fleißig und beteiligt sich rege am Unterricht, aber er ist zu vorlaut!“
Wenn’t richtig warm wöör un up’t Lanne güng, harr de Buur dat ganz hille. He möß sehn, dat sien Warkstüüg wedder in Schuß kööm.
Uk dat Peergeschirr wöör al bi’n Saatler flickt wuurn un de Peer kregen nee Iesen bi’n Smett.
Von Heyn kööm üm düsse Tiet de Smäärkeerl. Den nömen se nich so, as wenn he dreckig utsehg, sonnern he harr „Öle und Fette“ to verköpen.
Dat Wagensmäär wöör in schöne blanke Bleckammers inne, de Tante Anna uk goot to’n Inmaken bruken könn, wenn se leddig wöörn. Mit de Wuddelböste, gröne Sepen un heet Water wörrn se blank schruppt.
Alle Ammers stünnen in’n Keller. Up’e linken Siete von’t Regaal de noch mit de Schiller anne un vull Wagensmäär un rechts doornäben Tante Anna ehre reinen Gurken- un Swettschenmoosammers.
„Jan, gah maal in’n Keller un bring us dat Wagensmäär, wi willt den Ackerwagen smäärn,“ sä Onkel Dirk.
As de Deckel apen wöör un se mit dat ole Seßelstrick dat swatte „Fett“ up’e Wagenachsen strieken döön, kömen glieks de Wöpsen anflegen un freiden sik över wat Sööts.
Dat Schimpen von de Keerls höörte Tante Anna. Se lööp flink up den Hoff un sä to Jan: „Bring mien schönet Moos glieks in’n Keller. In böbelsten Uttog von’t Kökenschap sünd Schiller von de Inmaakgläser. De beschriffst du un kläävst de an de Ammers, doormit du de nich noch maal verwesselst!“
In de enen Sort von Ammers wöör dat Staufferfett. Doorüm harr Jan up de Schiller för’t Swettschenmoos dat Woort „Plummenfett“ schräben, wat Tante Anna goornich so recht wöör.
„Ji mööt aver vandage de Oosternester maken, moorn kummt de Oosterhase“, sä Oma to Ilse un Jan bi’n Fröhstück.
Opa meende, de Nester in’n Goorn bi’e Dannen dicht näben den Höhnerstall hentoboon. Wenn jo de Hase nich’noog Eier harr, könn he sik welke bi de Höhner holen.
Mit’e lüttjen Köhlenschüfeln un en Drahtköörf von Tante Anna güng dat na Timken Sünner achter Harms Huus. Ünner’e Böken dicht an’n Graben, de Hoochwater hat harr, wöör schönet Moos.
Dat Nest kreeg uk’n Dack von Falzpannen, de Jan von’n Stapel achter’t Kökenfinster herholen un twee von beide Sieten hochkant tohopen stellen dö.
Achtern kööm noch’n Pannen vör’t Lock, doormit de neschierige Hahn von Höhnerhoff ut door nich rinkieken könn.
Harms Jan, Thiesfelds Elfriede un Böschen Jan kömen noch un keken sik de fertigen „Eierhüser“ an.
„Worüm mutt ik denn all de Wäge harken?“ stöhnde Jan. „Denn kannst du moorn sehn, wo de Oosterhase langpedd is !“ sä Tante Anna.
Oostersönndag güng’t vör’n Fröhstück alltohoop in’n Goorn.
„De Oosterhase wöör nich door, kene Footsporen to sehn“, jammerte Jan.
As he aver bunte Eier funnen harr, sehg he näben dat Nest ene Footspoor von Holschen up’t Land.
„Willt Ji mi för’n Griesen hebben, wöör dat nich Tante Anna?“ munkelte Jan.
„Nä, dat kann nich angahn“, meende Opa to Jan, „de Oosterhase is en starken Keerl, de slääpt de swore Eierkiepen; in’n Goorn geiht he bloos mit Holschen.“
Dat woll Jan aver nich in’n Kopp. Mitmaal wöör de Freide bi’t Eiersöken futsch, wat he vandage noch düchtig beduurt!
Bild: Ostern 1939 mit Vadder und Mudder bi Stüvens in Mattfeld. Dat lüttje Huus mit Strohdack (achter Oma) steiht hüte nich mehr.
As Jan lüttjet wöör, föhrte he mit siene Mudder up’t Rad na Oma in Mattfeld. Vörne an’t Stüür hüng en Körf, wo he in sitten dö.
Mit’e Tied güng Jan door nich mehr rin; he wöör jo grötter wuurn. Tante Anna fröög em maal, worüm he so flink wassen dö, do meen he: „Se slaat jo jümmer up mi rümme, se hebbt mi al önnig in’e Längde kloppt!“
Vadder harr bi sien Rad achtern up’n Gepäckdräger dat ole Sofaküssen wissebunnen, wo Jan nu up sitten könn.
As se beide an de schöön plaasterte Schierholtstrate kömen, meen Vadder: „Du draffst di maal up’n Gepäckdräger stellen, hool di an mien Schullern wisse, wi maakt ‚Kunstradföhren’.“
Bi de högere Geschwindigkeit kreeg Jan de runne kahle Pläät achtern up Vadder sien Kopp to sehn, un do rööp he ganz luur:
„Vadder, föhr langsaam, achtern up’n Kopp sünd diene Hoor al wegweiht!“
Bild: Ostern 1939 mit Vadder und Mudder bi Stüvens in Mattfeld. Dat lüttje Huus mit Strohdack (achter Oma) steiht hüte nich mehr.
